DÜNYA'NIN ÇEVRESİNİ ÖLÇELİM

DÜNYA'NIN ÇEVRESİ NASIL ÖLÇÜLÜR?

          Simon Singh'in yazdığı Big Bang'in Romanı kitabını okumanızı tavsiye ederek yazıma başlıyorum. Bir bilim kitabı ama roman tadında, anlatımı açık ve okumaktan zevk aldığım kitaplar arasında👌 Kitabın başlangıcında yer alan sözlerden biri:

'Bilim, daha önce kimsenin bilmediği bir şeyi, herkes tarafından anlaşılabilecek bir şekilde anlatmaya uğraşır. Şiir bunun tam tersidir.'

                                                                                                                            Paul DIRAC

          Biz de Batman'daki öğrencilerimle Dünya'nın çevresini herkes tarafından anlaşılabilecek şekilde yani Eratosthenes gibi ölçtük. Ölçüm detaylarına geçmeden önce Eratosthenes'den bahsetmem gerekir.

       Dünya'nın boyutlarını ölçmeyi başaran ilk bilim insanı Eratosthenes, M.Ö. 276 yılında Libya'da doğmuştur. Birçok alanda yetenekli olduğu için 'Pentathlos' lakabı verilmiştir. Yaşamının çoğunu kuzeyde bulunan İskenderiye Kütüphanesi'nde baş kütüphaneci olarak geçirmiştir. 

       Eratosthenes'in bu buluşu Güney Mısır'da Syene Kasabası'nda bir kuyuya rastlaması ile başlıyor. Kuzey Yarım Küre'de en uzun gün olan 21 Haziran'da tam öğle vakti ,Güneş doğrudan kuyuya geldiğinde kuyu baştan aşağıya aydınlanıyordu. Eratosthenes Güneş'in 21 Haziran'da tam tepede olduğunu ve kuyuyu tamamen aydınlattığını fark etti. Ancak bu durum birkaç yüz km kuzeydeki İskenderiye'de olmuyordu. (Bugün biliyoruz ki bu kuyu Yengeç Dönencesi'nde.)

       Syene ve İskenderiye'de aynı tarihlerde Güneş ışınlarının farklı düşmesinin sebebi Dünya'nın eğimidir. Bunu tahmin eden Eratosthenes Dünya'nın çevresini ölçebileceği düşündü. Peki nasıl?

        Güneş ışınlarının Syene'deki kuyuya tam dik olarak indiği anda İskenderiye'de yere bir çubuk sapladı. Güneş ışınlarının açısını ölçtü. Bu açı, Dünya'nın merkezinden Syene ve İskenderiye'ye çizilen iki yarıçapın arasındaki açıya eşit olup 7.2 derece olarak ölçtü.

         Syene ile İskenderiye ile arasındaki açı 7.2 derece ise Syene ile İskenderiye arasındaki mesafe Dünya'nın çevresinin 7.2/360 'ını ya da 1/50 'sini oluşturur. Artık çok basit.

         Eratosthenes iki şehir arasındaki mesafeyi 5000 stad olarak ölçtü. Bu mesafe Dünya'nın çevresinin 1/50 'si ise Dünya'nın çevresi 250.000 stad demektir. 

Stad yarışların yapıldığı bir standart uzunluktu ve olimpik stad 185 metreydi. Yani Dünya'nın çevresinin uzunluğunu 46.250 km olarak bulmuş oldu.

         Dünya'nın çevresinin gerçek uzunluğu 40.100 km'dir. Eratosthenes %15 sapma ile bulmuş oldu. Tam bulmuş da olabilir çünkü Mısır'daki stad olimpik stattan farklı olup boyu 157 metreydi . Bu şekilde hesaplasaydı 39.250 km bulacaktı.

         Aslında Eartosthenes'in ne kadar sapma ile bulduğundan ziyade önemli olan herkesin anlayabileceği bir şekilde ve basit matematiksel işlemlerle Dünya'nın çevresini ölçmüş olmasıdır. 

 Peki biz nasıl yaptık ?

        Batman Merkez ile aynı boylamda bulunan Mardin Söğütlü'de eş zamanlı olarak etkinliğimizi gerçekleştirdik. Tarih 24 Eylül 2018, tam öğle vakti ve okul bahçesindeyiz.

25 cm uzunluğundaki çubuğu okul bahçesinde bulunduğumuz alana sakız yapıştırıcı kullanarak sabitledik. Çubuğun gölge boyunu ölçtük.

Batman ili gelme açısını 37.8 derece Mardin ili 37.3 derece olarak bulduk.

İki il arasında kuş uçuşu mesafe 55 km ve açı farkı 0.5 derece. Artık çok basit.

0.5 derecede 55 km uzunlukta ise 360 derecede 39.600 km'dir.

Evet biz 39.600 km olarak bulduk. 

Her yıl 20 Eylül itibariyle uygulamaktan zevk aldığımız bir etkinlik 😉